23 393 Wiadomości w 5 763 wątkach, - wysłana przez 105 użytkowników - Najnowszy użytkownik: michal_sekula_

SAN H100B


Historia modelu i dane techniczne

          Konstruktorzy z Sanockiej Fabryki Autobusów cały czas starali się czuwać nad rozwojem swojej pierwszej i sztandarowej marki SAN. Stąd ciągłe jej modyfikacje i produkcja nowych modeli, których projekty uwzględniały sugestie przekazane przez użytkowników pojazdów celem usuwania pojawiających się w trakcie eksploatacji wad i jak najlepszego dostosowania konstrukcji do potrzeb. Profesjonalne jak na owe czasy podejście do produkcji autobusów potwierdzały także długotrwałe i dość wnikliwe testy, jakie przechodziły kolejne prototypy.
          Niestety, nowatorskie wówczas pomysły w postaci przede wszystkim samonośnej konstrukcji nadwozia, skończyły się w 1967 r. Może nie tyle skończyły się pomysły, co rosnące pilne zapotrzebowanie na nowe autobusy wymusiło stworzenie konstrukcji niekoniecznie trwalszej, wygodniejszej i bardziej estetycznej, ale przede wszystkim łatwiejszej w produkcji i obsłudze. W ten sposób w 1967 r. na polskich drogach pojawił się SAN H100B, tym razem zbudowany na podwoziu ramowym pochodzącym z samochodu ciężarowego Star 25. Był to konstrukcyjny krok wstecz, który praktycznie uniemożliwił dalszy rozwój marki SAN. Dość powiedzieć, że konstrukcja nadwozia oparta na tzw. ceownikach wzorowana była na jednym z modeli autobusu Magirus, zaprezentowanym w 1919 r.
          Aby zunifikować nowy model z wytwarzanymi już innymi pojazdami, obok wspomnianego podwozia wykorzystano także elementy pochodzące z ciężarowego Stara 28 (układ napędowy), również ciężarowego Stara 25 (elementy oświetlenia pojazdu) oraz osobowej Warszawy (tablica rozdzielcza, elementy oświetlenia). Używano także wytwarzanych na potrzeby poprzednich modeli SAN-a blach osłonowych wewnętrznego poszycia ścian bocznych. W ten sposób łatwiej było zapewnić odpowiednio duże i szybkie dostawy części i podzespołów do wytwarzania SAN-a H100, zwiększając tym samym możliwości produkcyjne.
          W modelu tym zastosowano silniki S47 (benzynowy) - taki sam jak w Starze 29 lub S-530 (popularniejszy silnik dieslowski) znany ze Stara 28. Należy dodać, że pojazdy wyposażane w silnik benzynowy były dodatkowo oznaczane symbolem 1. A zatem lokalna wersja takiego SAN-a nosiła symbol H100A.1, zaś wersja miejska H100B.1. Do tego stosowano 5-biegową skrzynię biegów. Zmodernizowano sprzęgło, zawieszenie, układ kierowniczy oraz układ hamulcowy. Ogrzewanie pojazdu zapewniał olejowy system Sirocco. Komfort podróży zapewniał nowy typ foteli produkowanych w Jelczu. Pojawiły się także osobne drzwi wejściowe dla kierowcy, umieszczone w ścianie bocznej z lewej strony. W wersji miejskiej drzwi dla pasażerów sterowane były pneumatycznie. Na ścianie czołowej umieszczono ekspozytor tablicy kierunkowej.
          SAN H100, jak zostało wspomniane, już w momencie skierowania do seryjnej produkcji był konstrukcją przestarzałą. Wóz nie był też fabrycznie zbyt dobrze zabezpieczony przed korozją, co znacznie skracało jego żywotność. Przegrywał konkurencję z bardziej pojemnymi i lepiej wykonanymi Jelczami 272 MEX oraz pojawiającymi się coraz to nowszymi modelami węgierskiego Ikarusa, stąd też w 1973 r. podjęto decyzję o wycofaniu z produkcji wersji miejskiej, zaś rok później zjechał z taśmy ostatni SAN H100 w wersji lokalnej. Tym samym zakończyła się historia tej serii, która choć obecnie nieco zapomniana, to jednak zapisała bardzo ważną, pionierską kartę w historii polskich konstrukcji autobusowych. Autobus ten ze względu na ramę był konstrukcyjnie wytrzymalszy i trwalszy od poprzednich modeli i umożliwił rozwój komunikacji miejskiej w średnich i małych miastach. Łącznie wyprodukowano ponad 23 tys. sztuk SAN-a H100, w tym 5,8 tys. pojazdów w wersji miejskiej. Sama fabryka w Sanoku miała już jednak gotowy plan na przyszłość w postaci Autosana H9, który jak się później okazało, zdominował tabor zwłaszcza PKS-u na najbliższe ponad dwadzieścia lat.
          W Sanach H100B przedsiębiorstwa często modyfikowany układ siedzeń - dokładając więcej miejsc siedzących ograniczano całkowią ilość miejsc (a więc obciążenie) dzięki czemu zmniejszano zużycie pojazdu. Modyfikacje takie wprowadzało praktycznie każde miasto. Inną bolączką był słaby i przegrzewający się silnik. Napęd autobusu nie dostarczał wystarczającej mocy by przy pełnym fabrycznym obciążeniu możliwe było pokonanie stromych podjazdów stąd w miastach z większymi wzniesieniami wymieniano silniki na pochodzące ze Stara 200 (następcy Stara 28).
          Jeszcze w latach 80-tych wiele egzemplarzy było używanych przez prywatnych włascicieli oraz gminy np. do przewozów szkolnych. Dziś po SAN-ie H100 pozostało wspomnienie i kilka egzemplarzy - większość w trakcie remontu. W Szczecinie, Busku Zdroju, Otrębusach, Białymstoku i Bydgoszczy wygląd z czasów świetności przywracany jest pojazdom w wersji lokalnej, w Warszawie zaś jest wóz w wersji miejskiej, który dawniej pełnił służbę liniową w Kaliszu. Miłośnicy z Warszawy posiadają także odrestaurowany i jeżdżący egzemplarz SAN-a H100A.1.

Dane techniczne:

SilnikZS S-530 A1 A (silnik typu Diesel) | ZI S-474 (silnik benzynowy)
Pojemność silnika6 231 ccm | 4 678 ccm
Moc silnika105 KM
Ilość miejsc62 (w 21 tym siedzących)
Układ drzwi0-1-1
Długość8700 mm
Szerokość2500 mm
Wysokość3050 mm
Wysokość podłogi800 mm
Dodatkowe wyposażenie-

W komunikacji miejskiej Nowego Sącza

          W Nowym Sączu SAN-y H-100B eksploatowano w latach 1967-1983 (?). Pojawiły się w dużej ilości egzemplarzy. Zakres numerów taborowych to #65-#128 (?). Do dziś po tych wozach zachowały się liczne pocztówki i zdjęcia, wspomnienia wśród mieszkańców miasta i pracowników MPK.
          Należy też zaznaczyć, że to Sany H100B dźwigały na sobie prawdziwy ciężar utrzymania ruchu - Jelczy "Ogórków" było znacznie mniej.


Nr tab. Marka i typ Data produkcji Rok zakupu Rok kasacji Barwy fabryczne Uwagi
#65 San H100B 1968 19xx 19xx -
#66 San H100B 1968 19xx 19xx -
#67 San H100B 1968 19xx 19xx -
#68 San H100B 1968 19xx 19xx -
#69 San H100B 1968 19xx 19xx -
#70 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#71 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#72 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#73 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#74 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#75 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#76 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#77 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#78 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#79 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#80 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#81 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#82 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#83 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#84 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#85 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#86 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#87 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#88 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#89 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#90 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#91 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#92 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#93 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#94 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#95 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#96 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#97 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#98 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#99 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#100 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#101 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#102 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#103 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#104 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#105 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#106 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#107 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#108 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#109 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#110 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#111 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#112 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#113 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#114 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#115 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#116 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#117 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#118 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#119 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#120 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#121 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#122 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#123 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#124 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#125 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#126 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#127 San H100B 19xx 19xx 19xx -
#128 San H100B 19xx 19xx 19xx -


Początkowe malowania pojazdów
schematy odpowiadają latom dostaw



Numery taborowe:
#65-#xx



Numery taborowe:
#xx-#128


Na starej fotografii:



Zdjęcie ze zbiorów MPK
San H100B #73 na starej zajezdni przy ulicy Naœciszowskiej




Zdjęcie ze zbiorów MPK
San H100B #73 na starej zajezdni przy ulicy Naœciszowskiej




Pocztówka: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego fot. T.Hermańczyk
Autobus San H100B na wschodniej pierzei Rynku




Pocztówka: Biuro Wydawniczo-Propagandowe fot. P.Krassowski
Autobusy San H100B w Rynku - w tyle fotografi przed obecnym Empikiem stoi Jelcz 043 (turystyczny ogórek)




Pocztówka: Biuro Wydawnicze "Ruch" fot. K.Kaczyński
Autobus San H100B #72 prezentuje swój tył jadąc na najsławniejszej i pierwszej sądeckiej linii "0" Aleją Batorego w kierunku Heleny




Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. B.Łopieński
Autobus San H100B w Rynku skręca z pierzei wschodniej na północną




Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. S.R.Sadowski
Autobus San H100B w Rynku - ostatnie miesiące eksploatacji tych pojazdów




Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. A.Chmielewski
Autobus San H100B #83 zbliża się do przystanku na Alei Wolności - w tle widoczny inny egzemplarz




Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. J.Rosikoń
Autobus San H100B oddziału Gorlickiego wyjeżdża z gorlickiego Rynku ulicą 3go Maja (obecnie deptak)




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobus San H100B #79 na wycieczce zakładowej




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobus San H100B #79 na wycieczce zakładowej




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobus San H100B #70 na starej zajezdni przy ulicy Naściszowskiej




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobusy San H100B #113, #119 i #10X oczekują na swój koniec na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobus San H100B #110 rozbity w wypadku na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobus San H100B #110 rozbity w wypadku na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobus San H100B w Rynku




Pocztówka: ?
Autobus San H100B na pierzei północnej Rynku - za nim stoi Jelcz 272 Mex (czyli tzw. "ogórek")




Pocztówka: ?
Autobus San H100B jedzie ulicą Długosza




Fotografia: Wojciech Turżański; udostępniona na Galerii LTEK
Autobus San H100B #112 wjeżdża na nowosądecki Rynek 9.08.1976r. (zdjęta osłona chodnicy bo Sany miały tendencje do przegrzewania się)




Fotografia: Wojciech Turżański; udostępniona na Galerii LTEK
Autobus San H100B #112 opuszcza nowosądecki Rynek 12.07.1978r.




Zdjęcie ze zbiorów MPK
Autobusy San H100B na terenie starej zajezdni przy ulicy Naściszowskiej - Nowy Sącz był wtedy miastem Sanów