23 387 Wiadomości w 5 758 wątkach, - wysłana przez 105 użytkowników - Najnowszy użytkownik: michal_sekula_

JELCZ PR110


Historia modelu i dane techniczne

          W 1973 r. Polska zakupiła licencję od francuskiego producenta autobusu Berliet PR100, który rok wcześniej został zaprezentowany potencjalnym odbiorcom. Pojazd ten stanowił zwiastun nowej epoki w ofercie autobusów miejskich głównie poprzez nowoczesną linię nadwozia, a także nowatorskie rozwiązania techniczne z umieszczeniem silnika z tyłu pojazdu, dzięki czemu możliwe było obniżenie podłogi w środkowej części autobusu. Produkcję licencyjną uruchomiono w największych wówczas zakładach produkujących autobusy i samochody ciężarowe - Jelczańskich Zakładach Samochodowych. Większość wyprodukowanych wozów skierowano do zakładu komunikacyjnego w Warszawie.
          Już trzy lata później polscy konstruktorzy postarali się o zaprojektowanie udoskonaleń francuskiego pojazdu, starając się wyeliminować najbardziej newralgiczne punkty, które sprawiały najwięcej problemów przy eksploatacji Berlieta. W 1975 r. zaprezentowano prototyp nowego Jelcza oznaczonego symbolem PR110U, zaś w 1976 r. wprowadzono go do seryjnej produkcji. Jak się okazało, był to początek historii autobusu, który na wiele lat zdominował komunikację miejską w Polsce, przez blisko dwie dekady zapełniając zajezdnie przedsiębiorstw komunikacyjnych głównie w średnich i mniejszych miastach. Autobusy reklamowano wówczas jako "wozy nie do zdarcia".
          Nowy Jelcz PR110U został wydłużony w stosunku do protoplasty Berlieta o 75 cm, wyposażono go także w inny silnik polskiej produkcji - SW680/56/3680 (wytwarzany w Mielcu na licencji angielskiej firmy Leyland). Do tego dostosowano skrzynię biegów FPS oraz S4-95, które także produkowano w Polsce. Wydłużenie autobusu pozwoliło również na wyposażenie go w dodatkowe trzecie drzwi, o co zabiegali użytkownicy pojazdu - dwudrzwiowy Berliet nie sprawdzał się przy zwiększonym ruchu pasażerskim bowiem wymiana pasażerów na przystankach trwała zbyt długo. Nieco zmodernizowano także przednią ścianę autobusu, wymieniając prostokątne reflektory na podwójne okrągłe pochodzące od Polskiego Fiata 125p.
          W 1983 r. dokonano pierwszej i - jak się później okazało - ostatniej poważniejszej modernizacji Jelcza PR110. Nowa seria wozów oznaczona została jako model PR110M. Zmiany objęły głównie kratownicę która w wersji U była zbyt słaba oraz wnętrze pojazdu.. Zmiany te jednak były na tyle niewielkie, że w pierwszej chwili trudno je zauważyć. Wcześniej, bo już w 1978 r. zaczęto w Jelczach PR110 montować zmodernizowany silnik typu SW680/78/1.
          Lata 80. niestety przyniosły spore trudności w produkcji i eksploatacji nowego modelu Jelcza. Brakowało podzespołów, części zamiennych i odpowiednich stacji obsługi, stąd też jakość wytwarzanych wozów musiała być gorsza. Tak samo zakłady komunikacyjne nie były w stanie odpowiednio zadbać o już użytkowane pojazdy, co wpłynęło na zmniejszenie ich żywotności. Najczęściej uszkodzeniu ulegała wydłużona kratownica, która nie radziła sobie z utrzymaniem ciężaru zamontowanego z tyłu silnika, a także układ pneumatyczny i paliwowy. Inna sprawa, że w tych czasach ruch pasażerski w komunikacji miejskiej był ogromny, toteż wozy te były narażone na bardzo duże obciążenia.
          W międzyczasie próbowano zaradzić trudnościom w produkcji Jelcza PR110, projektując w kooperacji z węgierskim Ikarusem Jelcza M11, który pojawił się na ulicach w 1985 r.
          Standardowe Jelcze PR110M produkowane były do 1991 r. kiedy to otworzyły się granice i polskie przedsiębiorstwa komunikacyjne chętnie zaczęły sprowadzać wycofywane w innych krajach bardziej nowoczesne pojazdy. Grono zainteresowanych zakupem Jelcza PR110 znacznie się zmniejszyło, wobec czego fabryka w Jelczu zmuszona została do zaprojektowania nowego modelu autobusu. Okazał się nim być Jelcz 120M, którego pierwsza seria wciąż jeszcze z zewnątrz bardzo przypominała legendarną "PR-kę".
          Obecnie po Polsce kursuje mniej niż 100 egzemplarzy, bardzo ciężko jest spotkać oryginalne autobusy "PR-ki", bowiem wiele zakładów dokonało w czasie remontów znacznych modernizacji tych pojazdów (nowe ściany przednie, tylne, zmiana wystroju wnętrza).
          Faktem jest jednak, że wozy te przetrwały bardzo wiele i poradziły sobie z obsługą ogromnych obciążeń pasażerskich a wiele egzemplarzy w służbie wytrzymywało 20 i więcej lat. Dlatego też niewątpliwie Jelcza PR110 uznać można za legendarny symbol komunikacji miejskiej w Polsce.

Dane techniczne:

SilnikSW680/56/3680 (później SW680/78/1)
Pojemność silnika11 100 ccm
Moc silnika185 KM
Ilość miejsc110 (w 36 tym siedzących)
Układ drzwi2-2-2
Długość11960 mm
Szerokość2500 mm
Wysokość3040 mm
Wysokość podłogi642 / 712 / 957 mm

W komunikacji miejskiej Nowego Sącza

          Podobnie jak w innych miastach, także i w Nowym Sączu Jelcze PR110 stanowiły przez długie lata podporę taboru. Pierwszy egzemplarz pojawił się w ....r. i otrzymał numer taborowy #201 (wraz z nim przybyły #202, #203, #204 i #205). W kolejnym roku przybył fabrycznie nowy #207 oraz partia używanych wozów z Katowic. Później każdego roku nowosądecki zakład komunikacyjny otrzymywał pewną partię nowych autobusów, nadając im z niewielkimi przerwami kolejne numery taborowe aż do #371. Wóz oznaczony najwyższym numerem pochodził z końca produkcji i został zarejestrowany w Nowym Sączu w roku 1991.
          Autobusy pojawiały się w różnych schematach malowania. Początkowo głównie w kolorze kremowo-czerwonym, później zaś także w biało-czerwonym. Trafiały się także pojedyncze egzemplarze kremowo-brązowe, a nawet jeden kremowo-pomarańczowy. Od 1998 r. po remoncie autobusy zaczęto malować na kolor żółty, a więc w nowe oficjalne barwy sądeckiego MPK. Od początku lat 90. stopniowo wozy oklejano różnymi reklamami, co stanowiło dodatkowe źródło dochodów firmy.
          W międzyczasie wszystkie Jelcze przeszły remonty (najstarsze nawet kilka), podczas których niemal wszystkie pozbawiono daszka nad świetlikiem, zamontowano nowe kabiny, zmieniono układ poręczy jak i szereg innych detali. Niektóre wyposażono w pikselowe i diodowe wyświetlacze oraz ściany tylne z nowszych Jelczy 120M.
           Rok 2013 był początkiem końca sądeckich "PeeRek". Z eksploatacji wycofano ich aż 9, w 2014 jeździły jeszcze 3. Rekordzistą pod względem czasu spędzonego na sądeckich ulicach był #283 - jeździł przez 30 lat. Te kultowe pojazdy zostały zastąpione przez nowe Solbusy SM12. Ostatni kurs liniowy wykonał #357 24 kwietnia 2014 i tym samym zakończył erę tych pojazdów w Nowym Sączu.
          GSMK planuje pozyskanie Jelcza-Berlieta PR110U w celu przywrócenia oryginalnego wyglądu i zachowania jako wozu muzealnego. W tej chwili ostatni Jelcz-Berliet PR110U jest już pod naszą opieką. Aby przejść do podstrony o tym egzemplarzu kliknij.
Spis jeszcze nie jest kompletny.


Nr tab. Marka i typ Data produkcji Rok zakupu Skreślony z inwentarza Barwy fabryczne Uwagi
#201 Jelcz PR110U ? ? ? -
#202 Jelcz PR110U ? ? ? Koniec służby jako Nauka Jazdy
#203 Jelcz PR110U ? ? ? -
#204 Jelcz PR110U ? ? ? -
#205 Jelcz PR110U ? ? ? -
#206 Jelcz PR110U ? 1980 1985 Używany - WPK Katowice
#207 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#208 Jelcz PR110U ? 1980 1985 Używany - WPK Katowice
#209 Jelcz PR110U ? 1980 1985 Używany - WPK Katowice
#210 Jelcz PR110U ? 1980 1985 Używany - WPK Katowice
#211 Jelcz PR110U 1980 1980 1986 -
#212 Jelcz PR110U 1980 1980 1985 -
#213 Jelcz PR110U 1980 1980 1987 -
#214 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#216 Jelcz PR110U 1981 1981 1986 -
#217 Jelcz PR110U 1981 1981 1988 -
#218 Jelcz PR110U 1981 1981 1988 -
#219 Jelcz PR110U 1981 1981 1998 -
#220 Jelcz PR110U 1981 1981 1988 -
#221 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#222 Jelcz PR110U ? ? ? -
#223 Jelcz PR110U 1981 1981 1988 -
#224 Jelcz PR110U 1981 1981 1988 -
#225 Jelcz PR110U 1981 1981 ? -
#226 Jelcz PR110U 1981 1981 1988 -
#227 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#228 Jelcz PR110U 1981 1981 1988 -
#229 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#230 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#231 Jelcz PR110U 1981 1981 ? -
#232 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#233 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#234 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#235 Jelcz PR110U 1981 1981 1998 -
#236 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#237 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#238 Jelcz PR110U 1981 1981 1991 -
#239 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#240 Jelcz PR110U 1981 1981 1989 -
#241 Jelcz PR110U 1981 1981 1991 -
#242 Jelcz PR110U 1981 1981 1991 -
#243 Jelcz PR110U 1981 1981 1991 -
#244 Jelcz PR110U 1981 1981 1991 -
#245 Jelcz PR110U 1982 1982 1991 -
#246 Jelcz PR110U 1982 1982 1992 S przekazany KS Sandecja
#247 Jelcz PR110U 1982 1982 1992 Krynica -
#248 Jelcz PR110U 1982 1982 1990 -
#249 Jelcz PR110U 1982 1982 1992 -
#250 Jelcz PR110U 1982 1982 1990 -
#251 Jelcz PR110U 1982 1982 1989 -
#252 Jelcz PR110U 1982 1982 ? -
#253 Jelcz PR110U 1982 1982 1991 -
#254 Jelcz PR110U 1982 1982 ? -
#255 Jelcz PR110U 1982 1982 1992 S -
#256 Jelcz PR110U 1982 1982 1992 -
#257 Jelcz PR110U 1982 1982 1992 -
#258 Jelcz PR110U 1982 1982 1991 -
#259 Jelcz PR110U 1982 1982 1992 -
#260 Jelcz PR110U 1982 1982 ? -
#261 Jelcz PR110U 1982 1982 1991 -
#262 Jelcz PR110U 1982 1982 1990 -
#263 Jelcz PR110U 1983 1983 1992 -
#264 Jelcz PR110U 1983 1983 2000 -
#265 Jelcz PR110U 1983 1983 1992 -
#266 Jelcz PR110U 1983 1983 1992 -
#267 Jelcz PR110U 1983 1983 ? -
#268 Jelcz PR110U 1983 1983 ? -
#269 Jelcz PR110U 1983 1983 ? -
#270 Jelcz PR110U 1983 1983 2000 -
#271 Jelcz PR110U 1983 1983 1992 -
#272 Jelcz PR110U 1983 1983 2001 -
#273 Jelcz PR110U 1983 1983 1992 -
#274 Jelcz PR110U 1983 1983 2003 -
#275 Jelcz PR110U 1983 1983 1999 -
#277 Jelcz PR110U 1983 1983 1991 Gorlice -
#278 Jelcz PR110U 1983 1983 2011 Zabytkowy, w GSMK od 2011
#279 Jelcz PR110U 1983 1983 ? -
#280 Jelcz PR110U 1983 1983 ? -
#281 Jelcz PR110U 1984 1984 2007 -
#282 Jelcz PR110U 1984 1984 ? -
#283 Jelcz PR110U 1984 1984 2013 -
#284 Jelcz PR110U 1984 1984 1997 S -
#285 Jelcz PR110U 1984 1984 1991 -
#286 Jelcz PR110U 1984 1984 ? -
#287 Jelcz PR110U 1984 1984 1988 -
#288 Jelcz PR110U 1984 1984 ? -
#289 Jelcz PR110U 1985 1985 ? -
#290 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#291 Jelcz PR110M 1985 1985 1998 -
#292 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#293 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#294 Jelcz PR110M 1985 1985 1998 S -
#295 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#296 Jelcz PR110M 1985 1985 2011 -
#297 Jelcz PR110M 1985 1985 2000 -
#298 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#299 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#300 Jelcz PR110M 1985 1985 2002 -
#301 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#302 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#303 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#304 Jelcz PR110M 1985 1985 2004 -
#305 Jelcz PR110M 1985 1985 1996 -
#306 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#307 Jelcz PR110M 1985 1985 2003 podmieniony, jeździł jako #365
#308 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#309 Jelcz PR110M 1985 1985 ? -
#310 Jelcz PR110M 1985 1985 ? Zajezdnia Krynica
#311 Jelcz PR110M 1985 1985 ? Zajezdnia Krynica
#312 Jelcz PR110M 1985 1985 ? Zajezdnia Krynica
#313 Jelcz PR110M 1985 1985 ? Zajezdnia Krynica
#314 Jelcz PR110M 1985 1985 2001 -
#315 Jelcz PR110M 1986 1986 1998 -
#316 Jelcz PR110M 1986 1986 ? Zajezdnia Krynica
#320 Jelcz PR110M ? ? ? -
#321 Jelcz PR110M 1986 1986 1998 S -
#322 Jelcz PR110M 1986 1986 2007 -
#323 Jelcz PR110M 1986 1986 2013 -
#324 Jelcz PR110M 1986 1986 ? -
#325 Jelcz PR110M 1986 1986 ? -
#326 Jelcz PR110M 1986 1986 1997 S -
#327 Jelcz PR110M 1986 1986 2007 -
#330 Jelcz PR110M ? ? ? Zajezdnia Krynica
#331 Jelcz PR110M 1988 1988 2011 -
#332 Jelcz PR110M 1988 1988 2005 -
#333 Jelcz PR110M 1988 1988 1998 S -
#334 Jelcz PR110M 1988 1988 1998 -
#335 Jelcz PR110M 1988 1988 2013 -
#336 Jelcz PR110M 1988 1988 2013 -
#337 Jelcz PR110M 1988 1988 2007 Napisy JELCZ w formie naklejki.
#338 Jelcz PR110M 1988 1988 2011 -
#339 Jelcz PR110M 1988 1988 2004 Napisy JELCZ w formie naklejki
#340 Jelcz PR110M 1988 1988 1997 -
#341 Jelcz PR110M 1988 1988 1998 -
#342 Jelcz PR110M 1988 1988 2007 -
#343 Jelcz PR110M 1988 1988 1998 -
#344 Jelcz PR110M 1988 1988 1999 -
#345 Jelcz PR110M 1988 1988 1998 Koniec służby jako Nauka Jazdy
#346 Jelcz PR110M 1988 1988 2007 -
#347 Jelcz PR110M 1988 1988 2000 -
#348 Jelcz PR110M 1989 1989 2011 -
#349 Jelcz PR110M 1989 1989 1999 -
#350 Jelcz PR110M 1989 1989 2011 -
#351 Jelcz PR110M 1989 1989 2012 -
#352 Jelcz PR110M 1989 1989 2002 -
#354 Jelcz PR110M 1989 1989 2013 -
#355 Jelcz PR110M ? ? ? Zajezdnia Krynica
#356 Jelcz PR110M 1989 1989 2011 -
#357 Jelcz PR110M 1989 1989 2014 -
#358 Jelcz PR110M 1989 1989 2014 -
#359 Jelcz PR110M 1986 1989 2005 Używany - tester Jelcza
#360 Jelcz PR110M 1990 1990 2007 -
#361 Jelcz PR110M 1990 1990 2012 -
#362 Jelcz PR110M 1990 1990 2004 -
#363 Jelcz PR110M 1990 1990 2004 -
#364 Jelcz PR110M 1990 1990 2007 -
#365 Jelcz PR110M 1990 1990 2013 podmiana - ex #307
#366 Jelcz PR110M 1990 1990 2013 -
#367 Jelcz PR110M 1991 1991 2013 -
#368 Jelcz PR110M 1991 1991 2007 -
#369 Jelcz PR110M 1991 1991 2014 -
#370 Jelcz PR110M 1991 1991 2008 -
#371 Jelcz PR110M 1991 1991 2013 -
#401 Jelcz PR110M 1987 1987 1989 Gorlice oddział Gorlice
#402 Jelcz PR110M 1987 1987 1989 Gorlice oddział Gorlice
#403 Jelcz PR110M 1987 1987 1989 Gorlice oddział Gorlice
#404 Jelcz PR110M 1987 1987 1989 Gorlice oddział Gorlice
#405 Jelcz PR110M 1987 1987 1989 Gorlice oddział Gorlice


Początkowe malowania pojazdów
schematy odpowiadają latom dostaw



Numery taborowe:
Jelcz PR110U
#xxx



Numery taborowe:
Jelcz PR110U
#xxx



Numery taborowe:
Jelcz PR110
#268, #269, #303
Malowanie brązowe.



Numery taborowe:
Jelcz PR110
#294
Aluminiowe listwy w kolorze czerwonym.



Numery taborowe:
Jelcz PR110M
#307, #309
Te wozy miały nie tylko nietypowe malowanie ale również wnętrza. Czarny skaj zdarzał się też w innych wozach.



Numery taborowe:
Jelcz PR110M
#337, #339
Jako jedyne od nowości nie miały odlewanych liter Jelcz tylko naklejki.



Numery taborowe:
Jelcz PR110M
#338



Numery taborowe:
Jelcz PR110M
#359
Autobus testowany przez Jelcza. Dotarł jako używany. Układ okien wskazywał na "U", świetlik był taki jaki dopiero dostały później Jelcze 120M.
Dodatkowe wzmocnienia z tyłu pojazdu też trafiły do seryjnej produkcji dopiero w modelu 120M.



Numery taborowe:
Jelcz PR110M
#364
Od nowości miał czerwone drzwi. W późniejszym okresie część PRek też zostało tak pomalowanych. Prawdopodobnie nigdy z boku nie miał herbu i numeru taborowego.



Numery taborowe:
Jelcz PR110M
#356, #357, #358, #360, #361, #362, #363, #365, #366, #367, #368, #369, #370, #371
Ostatnia partia PRek. Wozy #370 i #371 dotarły jako ostatnie i nie dostały na bokach numerów taborowych i herbów miasta.


Dalsze lata eksploatacji pojazdów



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG w xxx
#270, #274, #278, #281, #283, #296, #297, #304, #307, #314, #351 (malowanie reklamowe), #361
począwszy od xxxx



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG MPK NS
#357
począwszy od xxxx
NG poza MPK - dziwne tablice, wysoki pas czerwony.



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG w xxx
#354, #366
począwszy od xxxx
NG poza MPK - zderzaki z plastiku, w #354 tablice klapkowe. Prawdopodobnie pierwsza próba zmiany malowania.



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG w xxx
#358, #367
począwszy od xxxx
NG poza MPK - zderzaki z plastiku, w #358 tablice klapkowe.



Numery taborowe:
Jelcz PR110
#358
począwszy od xxxx
Podrasowany na styl MPK.



Numery taborowe:
Jelcz PR110
#274, #346, #349, #350
począwszy od xxxx
Tak zwana "dama w ciężkim makijażu".



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG MPK NS
#363
począwszy od xxxx
Kremowa odmiana "damy w ciężkim makijażu".



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG MPK NS
#362
począwszy od xxxx
Pierwsze żółte malowanie - wykorzystuje czarne pasy z "damy w ciężkim makijażu".



Numery taborowe:
Jelcz PR110
#327, #339, #346, #368, #371
począwszy od xxxx
Pierwsze malowania "żółte" wpadały w kolor pomarańczowawy.



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG MPK NS
#xxx
począwszy od xxxx
Ucięty świetlik (czasem zamieniony na pochodzący ze 120M) - ostatnie NG.



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG MPK NS
#xxx
począwszy od xxxx
Ucięty świetlik - ostatnie NG. Kilka wozów ma czarne zderzaki.



Numery taborowe:
Jelcz PR110 NG MPK NS
#358, #367, #369
począwszy od xxxx
Nowa ściana tylna od Jelcza 120M III serii i ucięty świetlik (czasem zamieniony na pochodzący ze 120M).



Numery taborowe:
#371
w 2013r.