SAN H100B
Historia modelu i dane techniczne:
Konstruktorzy z Sanockiej Fabryki Autobusów cały czas starali się czuwać nad rozwojem swojej pierwszej i sztandarowej marki SAN. Stąd ciągłe jej modyfikacje i produkcja nowych modeli, których projekty uwzględniały sugestie przekazane przez użytkowników pojazdów celem usuwania pojawiających się w trakcie eksploatacji wad i jak najlepszego dostosowania konstrukcji do potrzeb. Profesjonalne jak na owe czasy podejście do produkcji autobusów potwierdzały także długotrwałe i dość wnikliwe testy, jakie przechodziły kolejne prototypy.
Niestety, nowatorskie wówczas pomysły w postaci przede wszystkim samonośnej konstrukcji nadwozia, skończyły się w 1967 r. Może nie tyle skończyły się pomysły, co rosnące pilne zapotrzebowanie na nowe autobusy wymusiło stworzenie konstrukcji niekoniecznie trwalszej, wygodniejszej i bardziej estetycznej, ale przede wszystkim łatwiejszej w produkcji i obsłudze. W ten sposób w 1967 r. na polskich drogach pojawił się SAN H100B, tym razem zbudowany na podwoziu ramowym pochodzącym z samochodu ciężarowego Star 25. Był to konstrukcyjny krok wstecz, który praktycznie uniemożliwił dalszy rozwój marki SAN. Dość powiedzieć, że konstrukcja nadwozia oparta na tzw. ceownikach wzorowana była na jednym z modeli autobusu Magirus, zaprezentowanym w 1919 r.
Aby zunifikować nowy model z wytwarzanymi już innymi pojazdami, obok wspomnianego podwozia wykorzystano także elementy pochodzące z ciężarowego Stara 28 (układ napędowy), również ciężarowego Stara 25 (elementy oświetlenia pojazdu) oraz osobowej Warszawy (tablica rozdzielcza, elementy oświetlenia). Używano także wytwarzanych na potrzeby poprzednich modeli SAN-a blach osłonowych wewnętrznego poszycia ścian bocznych. W ten sposób łatwiej było zapewnić odpowiednio duże i szybkie dostawy części i podzespołów do wytwarzania SAN-a H100, zwiększając tym samym możliwości produkcyjne.
W modelu tym zastosowano silniki S47 (benzynowy) – taki sam jak w Starze 29 lub S-530 (popularniejszy silnik dieslowski) znany ze Stara 28. Należy dodać, że pojazdy wyposażane w silnik benzynowy były dodatkowo oznaczane symbolem 1. A zatem lokalna wersja takiego SAN-a nosiła symbol H100A.1, zaś wersja miejska H100B.1. Do tego stosowano 5-biegową skrzynię biegów. Zmodernizowano sprzęgło, zawieszenie, układ kierowniczy oraz układ hamulcowy. Ogrzewanie pojazdu zapewniał olejowy system Sirocco. Komfort podróży zapewniał nowy typ foteli produkowanych w Jelczu. Pojawiły się także osobne drzwi wejściowe dla kierowcy, umieszczone w ścianie bocznej z lewej strony. W wersji miejskiej drzwi dla pasażerów sterowane były pneumatycznie. Na ścianie czołowej umieszczono ekspozytor tablicy kierunkowej.
SAN H100, jak zostało wspomniane, już w momencie skierowania do seryjnej produkcji był konstrukcją przestarzałą. Wóz nie był też fabrycznie zbyt dobrze zabezpieczony przed korozją, co znacznie skracało jego żywotność. Przegrywał konkurencję z bardziej pojemnymi i lepiej wykonanymi Jelczami 272 MEX oraz pojawiającymi się coraz to nowszymi modelami węgierskiego Ikarusa, stąd też w 1973 r. podjęto decyzję o wycofaniu z produkcji wersji miejskiej, zaś rok później zjechał z taśmy ostatni SAN H100 w wersji lokalnej. Tym samym zakończyła się historia tej serii, która choć obecnie nieco zapomniana, to jednak zapisała bardzo ważną, pionierską kartę w historii polskich konstrukcji autobusowych. Autobus ten ze względu na ramę był konstrukcyjnie wytrzymalszy i trwalszy od poprzednich modeli i umożliwił rozwój komunikacji miejskiej w średnich i małych miastach. Łącznie wyprodukowano ponad 23 tys. sztuk SAN-a H100, w tym 5,8 tys. pojazdów w wersji miejskiej. Sama fabryka w Sanoku miała już jednak gotowy plan na przyszłość w postaci Autosana H9, który jak się później okazało, zdominował tabor zwłaszcza PKS-u na najbliższe ponad dwadzieścia lat.
W Sanach H100B przedsiębiorstwa często modyfikowany układ siedzeń – dokładając więcej miejsc siedzących ograniczano całkowitą ilość miejsc (a więc obciążenie) dzięki czemu zmniejszano zużycie pojazdu. Modyfikacje takie wprowadzało praktycznie każde miasto. Inną bolączką był słaby i przegrzewający się silnik. Napęd autobusu nie dostarczał wystarczającej mocy by przy pełnym fabrycznym obciążeniu możliwe było pokonanie stromych podjazdów stąd w miastach z większymi wzniesieniami wymieniano silniki na pochodzące ze Stara 200 (następcy Stara 28).
Jeszcze w latach 80-tych wiele egzemplarzy było używanych przez prywatnych właścicieli oraz gminy np. do przewozów szkolnych. Dziś po SAN-ie H100 pozostało wspomnienie i kilka egzemplarzy – większość w trakcie remontu. W Szczecinie, Busku Zdroju, Otrębusach, Białymstoku i Bydgoszczy wygląd z czasów świetności przywracany jest pojazdom w wersji lokalnej, w Warszawie zaś jest wóz w wersji miejskiej, który dawniej pełnił służbę liniową w Kaliszu. Miłośnicy z Warszawy posiadają także odrestaurowany i jeżdżący egzemplarz SAN-a H100A.1.
Dane techniczne:
Silnik | ZS S-530 A1 A (silnik typu Diesel) | ZI S-474 (silnik benzynowy) |
Pojemność | 6 231 ccm | 4 678ccm |
Moc silnika | 105 KM |
Ilość miejsc | 62 (w tym 21 siedzących) |
Układ drzwi | 0-1-1 |
Długość | 8700 mm |
Szerokość | 2500 mm |
Wysokość | 2670 mm |
Wysokość podłogi | 800 mm |
W komunikacji miejskiej Nowego Sącza:
W Nowym Sączu SAN-y H-100B eksploatowano w latach 1967-1983 (?). Pojawiły się w dużej ilości egzemplarzy. Zakres numerów taborowych to #65-#128 (?). Do dziś po tych wozach zachowały się liczne pocztówki i zdjęcia, wspomnienia wśród mieszkańców miasta i pracowników MPK.
Należy też zaznaczyć, że to Sany H100B dźwigały na sobie prawdziwy ciężar utrzymania ruchu – Jelczy „Ogórków” było znacznie mniej.
| Nr tab. | Marka i typ | Data produkcji | Rok zakupu | Rok kasacji | Barwy fabryczne | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| #65 | SAN H100B | 1968 | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #66 | SAN H100B | 1968 | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #67 | SAN H100B | 1968 | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #68 | SAN H100B | 1968 | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #69 | SAN H100B | 1968 | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #70 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #71 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #72 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #72 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #73 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #74 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #75 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #76 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #77 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #78 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #79 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #80 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #81 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #82 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #83 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #84 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #85 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #86 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #87 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #88 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #89 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #90 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #91 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #92 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #93 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #94 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #95 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #96 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #97 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #98 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #99 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #100 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #101 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #102 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #103 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #104 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #105 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #106 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #107 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #108 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #109 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #110 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #111 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #112 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #113 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #114 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #115 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #116 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #117 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #118 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #119 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #120 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #121 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #122 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #123 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #124 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #125 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #126 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #127 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
| #128 | SAN H100B | 19xx | 19xx | 19xx | ![]() |
– |
Początkowe malowania pojazdów:
Numery taborowe:
#65 – #xx
Numery taborowe:
#xx – #128
Na starej fotografii:
Zdjęcie ze zbiorów MPK San H100B #73 na starej zajezdni przy ulicy Naściszowskiej
Pocztówka: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego fot. T.Hermańczyk Autobus San H100B na wschodniej pierzei Rynku
Pocztówka: Biuro Wydawniczo-Propagandowe fot. P.Krassowski Autobusy San H100B w Rynku – w tyle fotografi przed obecnym Empikiem stoi Jelcz 043 (turystyczny ogórek)
Pocztówka: Biuro Wydawnicze „Ruch” fot. K.Kaczyński Autobus San H100B #72 prezentuje swój tył jadąc na najsławniejszej i pierwszej sądeckiej linii „0” Aleją Batorego w kierunku Heleny
Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. B.Łopieński Autobus San H100B w Rynku skręca z pierzei wschodniej na północną
Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. S.R.Sadowski Autobus San H100B w Rynku – ostatnie miesiące eksploatacji tych pojazdów
Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. A.Chmielewski Autobus San H100B #83 zbliża się do przystanku na Alei Wolności – w tle widoczny inny egzemplarz
Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. J.Rosikoń Autobus San H100B oddziału Gorlickiego wyjeżdża z gorlickiego Rynku ulicą 3go Maja (obecnie deptak)
Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #79 na wycieczce zakładowej
Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #79 na wycieczce zakładowej
Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #70 na starej zajezdni przy ulicy Naściszowskiej
Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobusy San H100B #113, #119 i #10X oczekują na swój koniec na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego
Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #110 rozbity w wypadku na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego
Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #110 rozbity w wypadku na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego
Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B w Rynku
Pocztówka: ? Autobus San H100B na pierzei północnej Rynku – za nim stoi Jelcz 272 Mex (czyli tzw. „ogórek”)
Pocztówka: ? Autobus San H100B jedzie ulicą Długosza
Fotografia: Wojciech Turżański; udostępniona na Galerii LTEK Autobus San H100B #112 wjeżdża na nowosądecki Rynek 9.08.1976r. (zdjęta osłona chodnicy bo Sany miały tendencje do przegrzewania się)
Fotografia: Wojciech Turżański; udostępniona na Galerii LTEK Autobus San H100B #112 opuszcza nowosądecki Rynek 12.07.1978r.
