Skip to main content

SAN H100B

Historia modelu i dane techniczne:

Konstruktorzy z Sanockiej Fabryki Autobusów cały czas starali się czuwać nad rozwojem swojej pierwszej i sztandarowej marki SAN. Stąd ciągłe jej modyfikacje i produkcja nowych modeli, których projekty uwzględniały sugestie przekazane przez użytkowników pojazdów celem usuwania pojawiających się w trakcie eksploatacji wad i jak najlepszego dostosowania konstrukcji do potrzeb. Profesjonalne jak na owe czasy podejście do produkcji autobusów potwierdzały także długotrwałe i dość wnikliwe testy, jakie przechodziły kolejne prototypy.
          Niestety, nowatorskie wówczas pomysły w postaci przede wszystkim samonośnej konstrukcji nadwozia, skończyły się w 1967 r. Może nie tyle skończyły się pomysły, co rosnące pilne zapotrzebowanie na nowe autobusy wymusiło stworzenie konstrukcji niekoniecznie trwalszej, wygodniejszej i bardziej estetycznej, ale przede wszystkim łatwiejszej w produkcji i obsłudze. W ten sposób w 1967 r. na polskich drogach pojawił się SAN H100B, tym razem zbudowany na podwoziu ramowym pochodzącym z samochodu ciężarowego Star 25. Był to konstrukcyjny krok wstecz, który praktycznie uniemożliwił dalszy rozwój marki SAN. Dość powiedzieć, że konstrukcja nadwozia oparta na tzw. ceownikach wzorowana była na jednym z modeli autobusu Magirus, zaprezentowanym w 1919 r.
          Aby zunifikować nowy model z wytwarzanymi już innymi pojazdami, obok wspomnianego podwozia wykorzystano także elementy pochodzące z ciężarowego Stara 28 (układ napędowy), również ciężarowego Stara 25 (elementy oświetlenia pojazdu) oraz osobowej Warszawy (tablica rozdzielcza, elementy oświetlenia). Używano także wytwarzanych na potrzeby poprzednich modeli SAN-a blach osłonowych wewnętrznego poszycia ścian bocznych. W ten sposób łatwiej było zapewnić odpowiednio duże i szybkie dostawy części i podzespołów do wytwarzania SAN-a H100, zwiększając tym samym możliwości produkcyjne.
          W modelu tym zastosowano silniki S47 (benzynowy) – taki sam jak w Starze 29 lub S-530 (popularniejszy silnik dieslowski) znany ze Stara 28. Należy dodać, że pojazdy wyposażane w silnik benzynowy były dodatkowo oznaczane symbolem 1. A zatem lokalna wersja takiego SAN-a nosiła symbol H100A.1, zaś wersja miejska H100B.1. Do tego stosowano 5-biegową skrzynię biegów. Zmodernizowano sprzęgło, zawieszenie, układ kierowniczy oraz układ hamulcowy. Ogrzewanie pojazdu zapewniał olejowy system Sirocco. Komfort podróży zapewniał nowy typ foteli produkowanych w Jelczu. Pojawiły się także osobne drzwi wejściowe dla kierowcy, umieszczone w ścianie bocznej z lewej strony. W wersji miejskiej drzwi dla pasażerów sterowane były pneumatycznie. Na ścianie czołowej umieszczono ekspozytor tablicy kierunkowej.
          SAN H100, jak zostało wspomniane, już w momencie skierowania do seryjnej produkcji był konstrukcją przestarzałą. Wóz nie był też fabrycznie zbyt dobrze zabezpieczony przed korozją, co znacznie skracało jego żywotność. Przegrywał konkurencję z bardziej pojemnymi i lepiej wykonanymi Jelczami 272 MEX oraz pojawiającymi się coraz to nowszymi modelami węgierskiego Ikarusa, stąd też w 1973 r. podjęto decyzję o wycofaniu z produkcji wersji miejskiej, zaś rok później zjechał z taśmy ostatni SAN H100 w wersji lokalnej. Tym samym zakończyła się historia tej serii, która choć obecnie nieco zapomniana, to jednak zapisała bardzo ważną, pionierską kartę w historii polskich konstrukcji autobusowych. Autobus ten ze względu na ramę był konstrukcyjnie wytrzymalszy i trwalszy od poprzednich modeli i umożliwił rozwój komunikacji miejskiej w średnich i małych miastach. Łącznie wyprodukowano ponad 23 tys. sztuk SAN-a H100, w tym 5,8 tys. pojazdów w wersji miejskiej. Sama fabryka w Sanoku miała już jednak gotowy plan na przyszłość w postaci Autosana H9, który jak się później okazało, zdominował tabor zwłaszcza PKS-u na najbliższe ponad dwadzieścia lat.
          W Sanach H100B przedsiębiorstwa często modyfikowany układ siedzeń – dokładając więcej miejsc siedzących ograniczano całkowitą ilość miejsc (a więc obciążenie) dzięki czemu zmniejszano zużycie pojazdu. Modyfikacje takie wprowadzało praktycznie każde miasto. Inną bolączką był słaby i przegrzewający się silnik. Napęd autobusu nie dostarczał wystarczającej mocy by przy pełnym fabrycznym obciążeniu możliwe było pokonanie stromych podjazdów stąd w miastach z większymi wzniesieniami wymieniano silniki na pochodzące ze Stara 200 (następcy Stara 28).
          Jeszcze w latach 80-tych wiele egzemplarzy było używanych przez prywatnych właścicieli oraz gminy np. do przewozów szkolnych. Dziś po SAN-ie H100 pozostało wspomnienie i kilka egzemplarzy – większość w trakcie remontu. W Szczecinie, Busku Zdroju, Otrębusach, Białymstoku i Bydgoszczy wygląd z czasów świetności przywracany jest pojazdom w wersji lokalnej, w Warszawie zaś jest wóz w wersji miejskiej, który dawniej pełnił służbę liniową w Kaliszu. Miłośnicy z Warszawy posiadają także odrestaurowany i jeżdżący egzemplarz SAN-a H100A.1.

Dane techniczne:

Silnik

ZS S-530 A1 A (silnik typu Diesel) | ZI S-474 (silnik benzynowy)

Pojemność

6 231 ccm | 4 678ccm

Moc silnika
105 KM
Ilość miejsc

62 (w tym 21 siedzących)

Układ drzwi

0-1-1

Długość

8700 mm

Szerokość

2500 mm

Wysokość

2670 mm

Wysokość podłogi

800 mm

W komunikacji miejskiej Nowego Sącza:

 W Nowym Sączu SAN-y H-100B eksploatowano w latach 1967-1983 (?). Pojawiły się w dużej ilości egzemplarzy. Zakres numerów taborowych to #65-#128 (?). Do dziś po tych wozach zachowały się liczne pocztówki i zdjęcia, wspomnienia wśród mieszkańców miasta i pracowników MPK.
          Należy też zaznaczyć, że to Sany H100B dźwigały na sobie prawdziwy ciężar utrzymania ruchu – Jelczy „Ogórków” było znacznie mniej.

Nr tab. Marka i typ Data produkcji Rok zakupu Rok kasacji Barwy fabryczne Uwagi
#65 SAN H100B 1968 19xx 19xx Autobus
#66 SAN H100B 1968 19xx 19xx Autobus
#67 SAN H100B 1968 19xx 19xx Autobus
#68 SAN H100B 1968 19xx 19xx Autobus
#69 SAN H100B 1968 19xx 19xx Autobus
#70 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#71 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#72 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#72 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#73 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#74 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#75 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#76 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#77 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#78 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#79 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#80 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#81 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#82 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#83 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#84 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#85 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#86 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#87 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#88 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#89 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#90 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#91 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#92 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#93 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#94 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#95 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#96 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#97 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#98 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#99 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#100 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#101 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#102 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#103 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#104 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#105 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#106 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#107 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#108 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#109 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#110 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#111 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#112 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#113 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#114 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#115 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#116 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#117 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#118 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#119 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#120 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#121 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#122 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#123 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#124 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#125 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#126 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#127 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus
#128 SAN H100B 19xx 19xx 19xx Autobus

Początkowe malowania pojazdów:

schematy odpowiadają latom dostaw

Numery taborowe:

#65 – #xx

Numery taborowe:

#xx – #128

Na starej fotografii:

Zdjęcie ze zbiorów MPK San H100B #73 na starej zajezdni przy ulicy Naściszowskiej

Pocztówka: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego fot. T.Hermańczyk Autobus San H100B na wschodniej pierzei Rynku

Pocztówka: Biuro Wydawniczo-Propagandowe fot. P.Krassowski Autobusy San H100B w Rynku – w tyle fotografi przed obecnym Empikiem stoi Jelcz 043 (turystyczny ogórek)

Pocztówka: Biuro Wydawnicze „Ruch” fot. K.Kaczyński Autobus San H100B #72 prezentuje swój tył jadąc na najsławniejszej i pierwszej sądeckiej linii „0” Aleją Batorego w kierunku Heleny

Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. B.Łopieński Autobus San H100B w Rynku skręca z pierzei wschodniej na północną

Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. S.R.Sadowski Autobus San H100B w Rynku – ostatnie miesiące eksploatacji tych pojazdów

Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. A.Chmielewski Autobus San H100B #83 zbliża się do przystanku na Alei Wolności – w tle widoczny inny egzemplarz

Pocztówka: Krajowa Agencja Wydawnicza fot. J.Rosikoń Autobus San H100B oddziału Gorlickiego wyjeżdża z gorlickiego Rynku ulicą 3go Maja (obecnie deptak)

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #79 na wycieczce zakładowej

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #79 na wycieczce zakładowej

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #70 na starej zajezdni przy ulicy Naściszowskiej

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobusy San H100B #113, #119 i #10X oczekują na swój koniec na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #110 rozbity w wypadku na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B #110 rozbity w wypadku na zajezdni przy ulicy Wyspiańskiego

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobus San H100B w Rynku

Pocztówka: ? Autobus San H100B na pierzei północnej Rynku – za nim stoi Jelcz 272 Mex (czyli tzw. „ogórek”)

Pocztówka: ? Autobus San H100B jedzie ulicą Długosza

Fotografia: Wojciech Turżański; udostępniona na Galerii LTEK Autobus San H100B #112 wjeżdża na nowosądecki Rynek 9.08.1976r. (zdjęta osłona chodnicy bo Sany miały tendencje do przegrzewania się)

Fotografia: Wojciech Turżański; udostępniona na Galerii LTEK Autobus San H100B #112 opuszcza nowosądecki Rynek 12.07.1978r.

Zdjęcie ze zbiorów MPK Autobusy San H100B na terenie starej zajezdni przy ulicy Naściszowskiej – Nowy Sącz był wtedy miastem Sanów